Bilimsel ve teknolojik gelişmelerin toplumsal, ekonomik ve çevresel yarara dönüştürülmesi için, yeni bilgi üreten, teknolojileri geliştiren ve yayan kamu ve özel sektör kuruluşları arasındaki etkileşim önemlidir. Bu bağlamda, Ar-Ge faaliyetlerini gerçekleştiren, bunların sonuçlarını talep eden ve bu faaliyetlere kaynak sağlayan kurum ve kuruluşlar arasındaki bağlantıların bütünleşik bir şekilde tanımlanması ve yürütülmesi amacıyla BTYK 10. Toplantısı’nda TARAL tanımlanmıştır (22 Ekim 2004 tarihli ve 25621 sayılı Başbakanlık Genelgesi) (Ana Şekil). Ulusal Ar-Ge ve yenilik sistemi paydaşları arasındaki bu işbirliğinin, ulusal amaçlar doğrultusunda, stratejik odaklanma ile yürütülmesi hedeflenmiştir.
2004 yılında TARAL’ın tanımlanması ile başlayan süreçte ulusal bilim, teknoloji ve yenilik strateji ve uygulama planları hazırlama çalışmaları sistemli bir şekilde yürütülmektedir. (Şekil 1).
Şekil 1. TÜBİTAK Koordinasyonunda BTY Politika Çalışmaları
Bu doğrultuda, öncelikle dört temel amaç belirlenmiştir.
Buna göre, TARAL’ın temel amaçları,
- Ülkemiz insanının yaşam kalitesini yükseltmek,
- Toplumsal sorunlara çözüm bulmak,
- Ülkemizin rekabet gücünü artırmak ve
- Bilim ve teknoloji kültürünü topluma mal etmek ve yaygınlaştırmak, olarak belirlenmiştir.
Bunun yanı sıra hazırlanan Bilim ve Teknoloji Politikaları Uygulama Planı (BTP-UP) 2005-2010 ile temel ilkeler, ana hedefler ve stratejiler belirlenmiştir.
BTP-UP 2005-2010’un temel ilkeleri:
- Stratejik yaklaşım,
- Sonuç odaklılık,
- Kamu-özel sektör işbirliği,
- Etkinlik,
- Katılımcılık,
- Hesap verebilirlik,
- Yetki ve görevler arasında uyum,
- Esneklik;
BTP-UP 2005-2010’un ana hedefleri:
- Ar-Ge’ye olan talebi artırmak,
- Ar-Ge personelinin sayısını ve niteliğini artırmak,
- Ar-Ge harcamalarının Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH) içindeki payını artırmak olarak belirlenmiştir.
Ayrıca, uygulama planında;
- BTY bilincinin artırılması ve BTY kültürünün geliştirilmesi,
- BTY insan kaynaklarının artırılması ve geliştirilmesi,
- Sonuç odaklı ve nitelikli araştırmanın desteklenmesi,
- BTY yönetiminin etkinliğinin artırılması,
- BTY’de özel sektörün performansının artırılması,
- Araştırma ortamı ve araştırma altyapısının geliştirilmesi,
- Ulusal ve uluslararası ağların etkinliğinin artırılması
olarak belirlenen stratejik hedeflere ulaşmak için gerekli eylemler tanımlanmıştır.
Ulusal bilim teknoloji ve yenilik sistemimizin harekete geçirilmesinde BTP-UP 2005-2010’un yanı sıra Uluslararası Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisi (2007-2010) ve Ulusal Yenilik Stratejisi (2008-2010) belgeleri de önemli yer tutmuştur.
Devam eden süreçte ülkemizin 2023 yılına yönelik olarak bilim, teknoloji ve yenilik atılımının zeminini oluşturan BTP-UP 2005-2010 aracılığıyla yakalanan ivmenin sürdürülebilirliğini sağlamak üzere, Ulusal Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisi (UBTYS) 2011-2016 hazırlanmıştır. UBTYS 2011-2016, ülkemizde son yıllarda önemli düzeyde artan Ar-Ge ve yenilik kapasitesi ile gündeme gelen yeni olanaklar ve yaklaşımlar üzerine çeşitli görüş alma ortamlarının katkılarıyla oluşturulmuştur. Bu sürecin sonucunda hazırlanan UBTYS 2011-2016, BTYK’nın 22. Toplantısı’nda onaylanmıştır.
UBTYS 2011-2016’da ülkemizin BTY vizyonunun gerçekleştirilmesinde, Ar-Ge ve yenilik sistemindeki temel dinamiklerin işlevselliğini artıracak stratejiler anahtar niteliğindedir. Bu bağlamda, BTP-UP 2005-2010 aracılığıyla Ar-Ge ve yenilik kapasitesinin önemli düzeyde geliştirilmesine yönelik yakalanan başarının 2011-2016 döneminde ivmelenerek sürdürülebilirliğinin sağlanması hedeflenmektedir. Bu hedef doğrultusunda, yeni dönemde önem taşıyan gereksiminler arasında:
- BTY insan kaynaklarının geliştirilmesi
- Araştırma sonuçlarının ticari ürün ve hizmete dönüşümünün teşvik edilmesi
- Çok ortaklı ve çok disiplinli Ar-Ge ve yenilik işbirliği kültürünün yaygınlaştırılması
- KOBİ’lerin yenilik sisteminde daha güçlü aktörler olmalarının teşvik edilmesi
- Araştırma altyapılarının TARAL’ın bilgi üretme gücüne katkısının artırılması
- Ülkemizin çıkarları doğrultusunda uluslararası BTY işbirliğinin etkinleştirilmesi
bulunmaktadır. Aynı zamanda,
- Ar-Ge ve yenilik kapasitesinin güçlü olduğu alanlarda hedef odaklı yaklaşımlar,
- İvme kazanmamız gereken alanlarda ihtiyaç odaklı yaklaşımlar,
- Çeşitli alanlarda yaratıcılığın destekleneceği tabandan yukarı yaklaşımların hayata geçirilmesi hedeflenmektedir.
Ulusal BTY vizyonumuzun gerçekleştirilmesine yönelik olarak oluşturulan UBTYS 2011-2016 Stratejik Çerçevesi Şekil 2’deki dikey ve yatay eksenler üzerine kurgulanmıştır. Bu eksenler UBTYS 2011-2016’nın stratejik amaçlarını oluşturmaktadır.
Şekil 2. UBTYS 2011-2016’nın Stratejik Çerçevesi
Dikey ve yatay eksenler çerçevesindeki stratejilere ulaşmak için ilgili alanın üzerine tıklayınız.
BTY sisteminin en önemli unsurlarından biri olan BTY insan kaynaklarının geliştirilmesi UBTYS 2011-2016’nın yatay eksenlerinden biri olarak tanımlanmıştır. BTY insan kaynaklarının geliştirilmesi amacıyla, BTYK’nın 22. Toplantısı’nda 2011-2016 Bilim ve Teknoloji İnsan Kaynağı Strateji ve Eylem Planı kabul edilmiştir. 20 Kasım 2007 tarihinde alınan 2007/201 no.lu karar ile başlayan çalışmalara başta çeşitli kariyer dönemlerindeki araştırmacılar olmak üzere, ilgili kamu kurum ve kuruluşları ve özel sektör temsilcileri katkı sağlamışlardır. Bu çerçevede, bilim insanları, rektörler ve Ar-Ge yöneticilerinin katılımı ile 12 adet Bilim ve Teknoloji İnsan Kaynakları Çalıştayı düzenlenmiştir. Yaklaşık 500 katılımcıyla gerçekleştirilen bu çalıştayların devamında BTYK kararlarıyla, araştırmacılarımızın sorunlarının çözümüne yönelik olarak Dışişleri Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Yükseköğretim Kurulu, İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü ve TÜBİTAK’ın üyesi olduğu Uluslararası Araştırmacılar Koordinasyon Komitesi (UAKK); ve Maliye Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Yükseköğretim Kurulu, Üniversiteler Arası Kurul, Başbakanlık Devlet Personel Başkanlığı, Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ve TÜBİTAK’ın üyesi olduğu Bilim ve Teknoloji İnsan Kaynakları Koordinasyon Komitesi (BTİKKK) kurulmuştur. Ayrıca, 2010 yılında TÜBİTAK tarafından BT-İK alanında ulusal stratejinin ve yeni uygulamaların oluşturulması ve geliştirilmesi konularında katkı sağlamak amacıyla kamu, yükseköğretim ve özel sektörden üyelerin katılımı ile Bilim ve Teknoloji İnsan Kaynakları Stratejisi Danışma Kurulu oluşturulmuştur. UAKK ve BTİKKK çalışmaları sonucunda çözüme kavuşturulan sorunlar Tablo 1’de sunulmaktadır.
Tablo 1. TÜBİTAK Koordinasyonunda Yürütülen İnsan Kaynakları Komiteleri Çalışmaları Sonucunda Çözülen Sorunlar
| Sorumlu Kurum | Çözümü Tamamlanan Eylemler |
| Döner Sermaye, Denge Tazminatı ve Ek Ödemeler | |
| MB | 2547 sayılı Kanunun 58 inci maddesinde yapılan düzenleme ile 30 Ocak 2011 tarihi itibarıyla döner sermaye gelirlerinden kaynaklanan denge tazminatı kesintisinin kaldırılması |
| Özlük Hakları | |
| ÇSGB | Stajyer olarak çalışan öğrencilerin sigorta primlerinin okul veya üniversitelerce karşılanması |
| Bilim İnsanlarının T.C. Vatandaşlık Sürecine Geçişi | |
| İçişleri Bakanlığı | Bilim insanlarının T.C. vatandaşlığına geçişinin kolaylaşması (5901 sayılı Kanun 12/b md.) |
| Yabancı Araştırmacıların Çalışma İzni | |
| ÇSGB | Mesleki hizmetler kapsamında çalışacak yabancılara akademik ve mesleki yeterlilik ile ilgili işlemleri tamamlanıncaya kadar bir yılı geçmemek üzere ön izin verilebilmesi [4817 sayılı Kanun 12. md. (Değişik: 28/1/2010-5951/8 md.)] |
| Usulüne uygun olarak yapılan çalışma izni başvurularının en geç otuz gün içinde sonuçlandırılması [4817 sayılı Kanun 12. md. (Değişik: 28/1/2010-5951/8 md.)] | |
| İki yılı geçmemek ve eğitim süresiyle sınırlı olmak üzere üniversiteler ile kamu kurum ve kuruluşlarına bilgi ve görgülerini artırmak üzere gelen yabancıların ve Türkiye Avrupa Birliği Mali İşbirliği Programları kapsamında yürütülen projelerde görevlendirilen yabancı uzmanların görevleri süresince çalışma izni almalarına gerek bulunmaması (R.G.: 21.1.2010 - 27469 / m.7) | |
| Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından, çalışma izinleri ile ilgili www.yabancicalismaizni.gov.tr adresli web portalının Türkçe, İngilizce, Rusça, Arapça ve Çince olmak üzere beş dilde hazırlanarak hizmete sunulması | |
| YÖK | Diploma denklik sürecinin kolaylaşması [Yurtdışı Yükseköğretim Diplomaları Denklik Yönetmeliği, md.4/ç (Değişik R.G: 06/11/2010-27751)] |
| TÜBİTAK | Uluslararası araştırmacılara araştırma ortamı, burs ve proje imkanları, sosyal yaşam, vize, çalışma izni gibi konularda bilgi sağlayan www.tubitak.gov.tr/euraxess adresli internet portalının TÜBİTAK tarafından kullanıma açılması |
| Yabancı Araştırmacıların Sözleşme Dışı Gelir Elde Etmesi | |
| MB | Yükseköğretim kurumlarındaki uluslararası araştırmacıların TÜBİTAK tarafından desteklenen projelerde görev ve Proje Teşvik İkramiyesi alabilmesi (2009/15214 nolu Bakanlar Kurulu Kararı) |
| Akademik Denklik ve Akademik Yükselme | |
| YÖK | Doçentlik başvuru ve diploma denklik sürecinin kolaylaşması [Yurtdışı Yükseköğretim Diplomaları Denklik Yönetmeliği, md.4/ç (Değişik R.G: 06/11/2010-27751)] |
Kaynak: BTYK 22. Toplantısı, Gelişmelere İlişkin Değerlendirmeler ve Kararlar, 15 Aralık 2010
İlgili kurumlar ve oluşturulan komitelerin katkıları ile hazırlanan BT İnsan Kaynakları Stratejisi ve Eylem Planı 2011-2016, BT-İK sayısının artırılması ve sektörel dağılımın iyileştirilmesi, araştırmacıların yetenek ve deneyimlerinin geliştirilmesi, BT-İK personelinin çalışma ortamlarının iyileştirilmesi, araştırmacıların dolaşımının artırılması ve Ar-Ge personeli istihdam kapasitesinin geliştirilmesi olarak belirlenen beş stratejik amaç etrafında geliştirilen eylem önerilerini içermektedir (Şekil 3).
Şekil 3. BT-İK Stratejisi ve Eylem Planı Vizyon ve Amaçları
Stratejilere ve eylemlere ulaşmak için ilgili alanın üzerine tıklayınız.