22
Bülten
2018
MAYIS
Türk Bilim İnsanları, TÜBİTAK Desteğiyle, Uzayda Büyük Bir Keşfe İmza Attılar
Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Fizik Bölümü Öğretim
Üyesi Prof. Dr. Altan Baykal tarafından yürütülen “Magnetarla-
rınYavaşlamaOranı ileTorkGürültüsüGücüArasındaki Bağıntı-
nın Araştırılması” başlıklı proje kapsamında yapılan çalışmada,
SXP 1062 isimli çok yüksekmanyetik alana sahip kütle aktarımı
yapan bir atarcanın (pulsarın), sıradışı bir “aksama”(glitch) gös-
terdiği keşfedildi.
Projenin yürütücüsü Prof. Dr. Altan Baykal, aksama keşfinin
yapıldığı SXP 1062 kaynağının, bizden yaklaşık 200 bin ışık yılı
uzaklıktaki Samanyolu’nun uydu gökadası Küçük Macellan Bu-
lutu’nda yer alan bir atarca olduğunu belirtti. Prof. Dr. Baykal,
bu atarcayı ilginç kılanın, eş yıldızıyla dönerken; bir yandan da
etrafının, kendisini oluşturan süpernova patlamasının kalıntıla-
rıyla çevrili olması olduğunu anlattı.
Atarcaların, izole (tek) olabildiği gibi bir çift yıldız sisteminde
bir bileşen olarak da gözlenebildiğinin araştırma ekibi tarafın-
dan belirtildiğini ifade eden Prof. Dr. Baykal, şu bilgileri verdi:
“İzole atarcalar, dönüş enerjilerinin kaybı (radyo atarcası olarak)
veya manyetik alanlarının sönümlenmesi (izole magnetar ola-
rak) sayesinde ışıma yaparlar. Çift yıldız sistemlerinde yer alan
atarcalar ise eş yıldızlarından aktarılan maddenin, yüzeylerine
düşerken ısınması sonucunda ışırlar. Işıma mekanizmalarının
farklılığına paralel olarak, izole atarcalar ile kütle aktarımı yapan
atarcaların üzerlerine etkiyen torkların yapıları ve karakterleri
de farklıdır. Ağırlıklı olarak X-ışınlarında ışınımı olan kütle aktarı-
mı yapan atarcalarda, dış torklar baskın olurken; izole atarcalar-
da nötron yıldızının iç yapısı ile ilgili ipuçları da veren iç torklar
yıldızın frekans değişiminin birincil nedenidir.”
Prof. Dr. Baykal, aksama (glitch) olarak adlandırılan sürecin,
izole atarcalarda 1970’lerden beri gözlenmekte olduğuna
değindi. Aksamaların şimdiye kadar sadece izole atarcalarda
gözlendiğini anlatan Prof. Dr. Baykal, “SXP 1062 kaynağı aksa-
ma gösterdiği keşfedilen ilk kütle aktarımı yapan atarcadır. Bu
sebeple, gerçekleştirilen aksama keşfi, kütle aktarımı yapan
atarcaların doğasını ve özellikle de iç yapısını anlamaya çalı-
şan kuramcılara ışık tutabilecek niteliktedir” dedi. Prof. Baykal,
SXP 1062 kaynağının hem düzenli yavaşlaması, hem yavaş bir
kaynak olması, hem de manyetik alanının izole magnetarların
manyetik alanları kadar şiddetli olması sebebiyle aksama yap-
mış olabileceğini belirtti.
Bilimsel Çalışmaya Uluslararası Dergilerde Yer Verildi
114F345 numaralı TÜBİTAK 1001 projesi kapsamında yapı-
lan bilimsel çalışmanın, MNRAS dergisinde makale olarak ya-
yımlandığını ifade eden Prof. Dr. Baykal, bu çalışmanın aynı
zamanda İngiliz Kraliyet Akademisi tarafından basın bülteniyle
bilim dünyasına duyurulduğu, ayrıca içlerinde NASA’nın Yük-
sek Enerji Astrofiziği BilimArşivi AraştırmaMerkezi olmak üzere
uluslararası yayın kuruluşlarının internet siteleri tarafından da
haber yapıldığı bilgisini verdi.
T ü r k B i l i m İ n s a n l a r ı , T Ü B İ T A K D e s t e ğ i y l e , U z a y d a B ü y ü k B i r K e ş f e İ m z a A t t ı l a r
ODTÜFizikBölümüÖğretimÜyesi Prof. Dr. AltanBaykal veekibininyürüttüğü, TÜBİTAKARDEB tarafından
desteklenenprojeyle, kütle aktarımı yapanbir atarcadaaksama (glitch) oluştuğu ilk kez ortaya konuldu.
